Van 12 tot 15 juli 2022 vond in Genéve de driejaarlijkse hoogmis voor projectieve testpsychologen plaats, het symposium van de International Society of the Rorschach and Projective Techniques. In feite was het congres voorzien in 2021 waardoor ook de honderdste verjaardag van het verschijnen van Psychodiagnostics, het boek van Hermann Rorschach waar het allemaal mee begon, kon gevierd worden. Covid-19 stak hier stokken in de wielen. 2022 was echter ook een belangrijk jaar: de honderdste sterfdag van Hermann Rorschach. De Zwitserse psychiater was in 1922 in slechte doen na de publicatie van zijn monografie. Hij vond er lange tijd geen uitgever voor en de ontvangst van zijn boek was lauw en bijwijlen negatief. Het is heel aannemelijk dat deze ontgoocheling zijn plots en vroegtijdig overlijden mede in de hand heeft gewerkt.
Covid-19 speelde het congres ook nu nog parten. De opkomst was aan de lage kant, ongeveer 250 deelnemers. Ter vergelijking: het congres van 2008 in Leuven telde 450 deelnemers. Gelukkig volgden nog tweehonderd deelnemers het congres online. De sfeer tijdens het congres had er wel onder te lijden. Het auditorium waarin de openingslezing van Robert Bornstein doorging was maar half gevuld, de wandelgangen waren soms akelig leeg. Ook de testuitgeverijen lieten het afweten. We telden maar een zevental stands. Toch gaven twee gebeurtenissen het congres enige luister. Er werd een nieuwe Engelstalige vertaling van Psychodiagnostics voorgesteld en wie even genoeg had van de lezingen kon een tentoonstelling bezoeken die o.a. de levensloop van Hermann Rorschach belichtte. Aan de hand van talrijke brieven en familiefoto’s leerden we deze artistiek begaafde psychiater beter kennen en aan de wanden prijkten de voorlopers van de bekende rorschachplaten. Als aandenken kon de congresganger de Engelstalige vertaling van Psychodiagnostics of de tentoonstellingscatalogus kopen.
Workshops
Het symposium duurde vier dagen. De dag voordien kon je mits extra betaling een workshop volgen. Ik zag Jim Kleiger aan het werk die veel publiceerde over de rorschachtest en psychose. Zijn goed gedocumenteerd exposé werd gevolgd door lezingen van sprekers met deskundigheid op het gebied van ernstige psychopathologie. Ze brachten de rorschachtest achtereenvolgens in verband gebracht met psychotrauma, dissociatie en het risico op geweldpleging. Het waren boeiende uiteenzettingen die de moeite loonden om een dag eerder af te zakken naar Genève.
Het zou onmogelijk maar vooral saai zijn om de vele lezingen, symposia en seminaries in het korte bestek van dit congresverslag te behandelen. Ik beperk me dan ook tot de kwesties die bij mij het meest in het oog sprongen. Ongetwijfeld een subjectieve selectie.
Opmerkelijk was de revisie van het Comprehensive System (CS) van Exner dat nu in kannen en kruiken is. Belangstellenden konden op een stand de drie lijvige hand- en werkboeken aankopen. Een snelle blik leert dat heel wat internationale kopstukken zich met dit initiatief affilieerden waaronder Anne Andronikof, Noriko Nakamura, Robert Bornstein en Carl Gacono. Met dit CS-revised krijgt het R-PAS mogelijks een geduchte concurrent. Wetenschappelijke ontwikkeling valt op zich toe te juichen maar in dit geval heb ik daar mijn twijfels bij. Kwam de rorschachtest niet in een kwalijke geur te staan omdat nu net dit CS ernstige mankementen vertoonde zoals de pathologisering van normale personen en een gebrekkige validiteit van een hele rits scoringsvariabelen? En geldt het R-PAS niet als een aanzienlijke verbetering van dit kwakkelende CS? Wat met het spookbeeld van een versnipperde rorschachwereld dat met deze twee systemen terug de kop opsteekt?
Eén van de meest waardevolle lezingen van dit congres betrof net een vergelijking van beide rorschachsystemen. Uit een onderzoek dat vorig jaar gepubliceerd is (Pianowski et al., 2021) blijkt de superioriteit van het R-PAS op diverse aspecten. Zo levert een afname volgens het R-PAS meer protocollen op binnen de range van de optimale responsiviteit (18-27 responsen) zodat de normgegevens beter van toepassing zijn. Met R-PAS zijn er dus minder korte en extreem lange protocollen. Verder schiet de betrouwbaarheid van de vormkwaliteit van de responsen, vooral X-%, tekort bij het CS met verregaande implicaties tot gevolg. X-% heeft immers een directe impact op cruciale indexen zoals de EII-3 en de PTI. Volledigheidshalve zeggen we erbij dat deze vergelijkende studie niet het CS-Revised betrof.
Een verkorte rorschachtest?
Congressen zijn een uitgelezen forum om toekomstige ontwikkelingen te vernemen. In de Verenigde Staten wordt hard gewerkt aan de ontwikkeling van een verkorte rorschachtest die zich gaat toespitsen op de identificatie van psychose. Hoewel het onderzoek zich nog in de experimentele fase bevindt, schetste Joni Mihura reeds de contouren van het zogenaamde Thought and Perception Assessment System. Een benadering waarbij drie tot vijf platen van de rorschachtest worden afgenomen en waarvan de codering van de responsen beperkt blijft tot de vormkwaliteit en cognitieve codes. Deze scoringsvariabelen zijn welgekozen: ze richten zich op twee essentiële karakteristieken van psychotische kwetsbaarheid, met name realiteitstoetsing en gedesorganiseerd denken. En laat dit nu net de scoringsvariabelen van het R-PAS zijn die zelfs door tegenstanders en critici van de rorschachtest als waardevol worden beschouwd. Een origineel en veelbelovend denkspoor dat evenwel behoorlijk revolutionair is omdat er drastisch wordt ingegrepen op het responsproces en de eigenheid van de rorschachtest.
Tot slot viel de beperkte aanwezigheid van de TAT op dit congres over projectieve technieken op. Deels werd dat gecompenseerd door o.a. de aandacht voor de Adult Attachment Projective Pictures waarbij de onderzochte verhalen vertelt bij platen die hechtingsthema’s zoals eenzaamheid en verlatenheid uitlokken. De testinstructie is identiek aan de TAT. Nochtans bevat de TAT ook verschillende platen die deze thema’s oproepen. Waarom de TAT dan niet aanwenden die het voordeel heeft dat men nog bijkomende informatie over de interpersoonlijke dynamiek en structurele persoonlijkheidskenmerken kan verzamelen?
Vooruitkijken naar de toekomst brengt met zich mee dat er ook belangstellend werd uitgekeken naar de locatie van het volgende congres. De attente waarnemer kon dit al aflezen aan de trotse en glunderende gezichten van de Denen die goed vertegenwoordigd waren in Genéve. De meeste sprekers en congresgangers zullen elkaar terug ontmoeten in Kopenhagen en moeten daarvoor geen drie jaren wachten. Het verloren jaar wordt ingehaald door het volgende congres reeds in 2024 te organiseren.
Johan Vereycken
Literatuur
Pianowski, G., Meyer, G., Villemor-Amaral de, A., Zuanazzi, A., Nascimento do, R. (2021). Does the Rorschach Performance Assessment System (R-PAS) differ from the Comprehensive System (CS) on variables relevant to interpretation? Journal of Personality Assessment, 103(1), 132-147.